آیا قضاوت و پیش بینی در مورد سوریه بعد از بشار اسد زودهنگام است؟
به گزارش انصار به نقل از شرق؛ از شامگاه روز شنبه روند وقایع در سوریه به سرعت برق و باد جریان دارد، تا جایی که روند سریع تحولات سوریه، عملا امکان هرگونه تحلیل، ارزیابی و نیز پیش بینی وقایع پیش رو را برای هر ناظر و تحلیلگری به یک امر تقریبا محال تبدیل کرده است. با این حال و تا همین جای کار، سؤالات اساسی و بنیادی بسیاری وجود دارد دال بر اینکه دلیل یا دلایل وقوع روند تند تحولات در سوریه چه بود؟ به گونه ای که در بازه زمانی کمتر از 10 روز (از هشتم آماه قوس تا شامگاه شنبه)، شاهد سقوط شهرها یکی پس از دیگری، تصرف دمشق و نهایتا خروج بشار اسد بودیم. اگر موضوع پروژه خارجی در میان است، چه ابعادی و با حضور چه بازیگرانی را برای این پروژه می توان تصور کرد؟ از همه مهم تر اینکه سوریه «پسا اسد» چگونه کشوری خواهد بود و آیا نقش و جایگاهی برای ایران در سوریه جدید وجود خواهد داشت یا خیر؟ بی شک پاسخ به این سؤالات و پرسش هایی از این دست می تواند به روشن شدن آنچه طی 10 روز گذشته در سوریه روی داد، کمک کند. از این رو در گفتگویی با کارشناسان سعی کرده است به روشن شدن ابعاد مختلف روند سریع تحولات در سوریه از آغاز درگیرها در ادلب تا سقوط بشار اسد و خروج مبهمش از کشور بپردازد که در ادامه ماحصل این گپ و گفت ها را می خوانیم.
عباس عبدی در پاسخ به این سؤالات، ابتدا به ساکن روند سریع و سیال تحولات سوریه را ناشی از «تغییر موازنه قوا در منطقه خاورمیانه» می داند و در تشریح و تبیین نکته خود باور دارد: «این تغییر موازنه قوا در غرب آسیا، هم به لحاظ روانی و هم به لحاظ میدانی، باعث تفوق نیروهای مخالف بشار اسد بر حکومت سوریه شده است». چرا که از نظر این تحلیلگر: «حکومت سوریه یک حکومت نظامی-امنیتی بود که به طور کلی اتکای خود را بر دو ویژگی مذکور (نظامی گری و نگاه امنیتی) قرار داد و طی ۱۲ سال گذشته و با شکل گیری گونه اعتراضات مردمی در این کشور، شدت نیازمندی اسد و حکومت دمشق به نیروهای خارجی و مشخصا تهران و مسکو برای مواجهه با این اعتراضات افزایش پیدا کرد». با توجه نکات یادشده، او این نتیجه را می گیرد: «اگر روسیه در پشت پرده سازشی انجام داده باشد و هم زمان با آن، شاهد ضعف میدانی ایران و حزب الله در حمایت از حکومت اسد بوده باشیم، طبیعی است که حکومت سوریه هم احساس ضعف کرده و دست خود را به نشانه تسلیم بالا برده باشد.»
این کارشناس در ادامه گپ وگفت خود با ، علت سقوط سریع بشار اسد را هم به بوته تحلیل برده و این گزاره محتمل را پیش می کشد: «شاید ارتش سوریه هم در این بین توافقاتی را انجام داده باشد». اما درنهایت از زاویه نگاه عبدی: «جنگ داخلی ۱۴ ساله سوریه این کشور را مستهلک کرده بود، به طوری که دیگر تداوم این شرایط برای سوری ها قابل تحمل نبود و جامعه این کشور را به شدت خسته کرد و در کنار آن، کشورهای حامی حکومت سوریه هم طی سال های اخیر، هم به لحاظ مادی، هم به لحاظ سیاسی و دیپلوماتیک و هم به لحاظ نظامی و لوژستیک بسیار ضعیف شدند». با چنین قرائتی او طبیعی می بیند: «بشار اسد مقاومت در برابر مخالفان خود را بی فایده تلقی کرده باشد و به حکومتش پایان داد». اما درباره حدود و ثغور «سوریه پسا اسد» نیز این روزنامه نگار نگاهی محتاطانه و در عین حال نه چندان خوش بینانه دارد و به گفته او: «بعید است که این کشور با حضور این میزان گروه های مختلف سیاسی و مسلح و همچنین بازیگری و بازیگردانی کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای (در سوریه)، بتواند در کوتاه مدت به ثبات نسبی برسد». و در ادامه چنین ارزیابی، او متذکر می شود: «قطعا سوریه با بحران های عمیقی مواجه خواهد شد و به همین منظور نمی توان پیش بینی کرد چه اتفاقاتی در این کشور روی خواهد داد.»
صادق ملکی از جمله دیپلومات ها و کارشناسانی بود که در پاسخ به سوالات و واکاوی چرایی سقوط حکومت اسد، «فقدان عمق استراژیک دولت وی (بشار اسد) در میان مردم سوریه را مهمترین عامل سقوط و فروپاشی نظام بعثی سوریه می دادن و تاکید دارد که، «اتکای اسد به اقلیت رانت خواری علوی، تکیه به حزب الله، دریافت پشتیبانی چندوجهی، دلبستگی به روسیه و ...، هیچکدام نمی توانست دولتی که در قلب مردمش به جای عشق، نفرت کاشته است پایدار نگه دارد».
لذا به گفته این دیپلومات پیشین ایران، «سقوط اسد فقط دیر و زود داشت که خطای راهبردی عملیات هفتم اکتوبر حماس و نقطه جهش آن گردیده و با شکست حزب الله، سقوط (اسد) را امری اجتناب ناپذیر کرد.» با چنین برداشتی، صادق ملکی ارجاعی هم به تحولات جاری در سوریه می زند و از دید وی، «در حال حاضر نوع ورود مخالفان اسد به دمشق و اظهارات جولانی حاکی از روند عقلایی انتقال قدرت و حاکی از تفاهمات چند وجهی و پیچیده میان بازیگران منطقه ای و بین المللی در انتقال قدرت دارد ».
با این وجود ملکی، «برنده اصلی سقوط اسد را انقره و بازنده اصلی را تهران می داند و به زعمش، «کینه ای که آقامحمد خان در دل گرجی ها و روسیه در دل ایرانیان کاشت، با حمایت تهران از اسد، ما هم چنین کینه ای را در دل سوری ها کاشتیم و باید نسل ها بیایند و بروند تا این کینه کم رنگ گردد.»
در ادامه همین خوانش انتقادی، «غلبه نگاه نظامی بر نگاه سیاسی از سوی ایران در بحران سوریه از آغاز آن یک خطای راهبردی بود» که از منظر ملکی، سبب شد که، «با واگذاری پرونده سوریه به نظامیان و در نهایت انتخاب راه حل نظامی، بسترها برای از دست رفتن سرمایه و دارایی استراتژیک ایران در این کشور فراهم شود». لذا به باورش، «اگر علل شکست توسط ایران درک و به عقلانیت منجر گردد، می تواند بسترساز تغییر راهبردها شده و از تهدید برای ایران و ایرانیان فرصت بسازد.» ضمن آنکه تحلیلگر ارشد حوزه بین الملل یقین دارد که، «با تغییر نگاه می توان سقوط اسد را به فال نیک گرفت تا بعد از این دارائی ها و سرمایه های مادی و معنوی ایران بیش از اینکه در مرزهای دور هزینه گردد، در داخل هزینه توسعه و رفاه ایران و ایرانیان شود.» با چنین نگاهی، مفشر سیاست خارجی اشاره دارد که، «تحولات جاری اگر موجب بیداری گردد، حاکمیت و نظام زمامداری در ایران پس از این می بایست عمق استراژیک ایران را، نه در سواحل مدیترانه، بلکه در میان و قلوب مردم و در جغرافیای به پهنای خزر تا خلیج فارس جستجو نمایند.»
صادق ملکی در پاسخ به این پرسش کلیدی که سوریه «پسا اسد» چگونه کشوری خواهد، نگاهی دست به عصا دارد و به گفته اش، «قضاوت و پیش بینی در مورد سوریه پس از اسد زود هنگام است». چرا که از منظر او، «تحولات این کشور در دروان گذار است، با این وجود علائم اولیه از انتقال قدرت عامل کاهش نگرانی است». به باور این دیپلومات پیشین ایران، «مهمترین چالش دمشق، (ابومحمد) جولانی که نگاه جدی به انقره خواهد داشت» و پس از آن نیز، «آغاز مسئله کردها و در ادامه موضوع علوی ها، چالش های بعدی سوریه پسابشار خواهند بود».
با این وجود، تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه، «مسئله کردهای سوریه را، امری بین المللی و خصوصا مرتبط با امریکا و در بُعدی فرا منطقه ای توصیف می کند». لذا وی بعید می بیند که، «واشنگتن در این مرحله بخواهد ابعاد بحران را در خاورمیانه گسترش دهد». در کنار آنچه مطرح شد، صادق ملکی پیرامون نقش و جایگاه ایران در سوریه جدید هم به این نکته اشاره دارد که، «اگرچه در سیاست دوست و دشمن ابدی نداریم و ما شاهد بوده ایم که تحولات و عرصه واقعیت های صحنه سیاست ایران و عراق دشمن را به دوست تبدیل کرد، اما سوریه، عراق نیست و ایران جایگاهی که در سوریه داشت را باید به تاریخ بسپارد. چون آن سوریه تمام شد». دیپلومات اسبق ایران ارزیابی اش را اینگونه ادامه می دهد که، «پس از تحولات غزه، لبنان و سوریه، تهران با خاورمیانه ای جدید مواجه بوده و باید برای شرایط متنوع و متفاوت آن برنامه چند وجهی داشته و تنها و تنها عمق استراژیک خود را در قلوب ایرانیان جستجو نموده و با تکیه بر آن و رویکرد عقلائی منافع ملی ایران و ایرانیان را تامین نماید.»
ابراهیم فراهانی هم دیگر کارشناسی بود که طی گفتگو در تحلیل چرایی سقوط سریع بشار اسد به خوش خیالی رئیس جمهور سابق سوریه اشاره دارد که باعث شد بشار اسد با اتکا به نیروهای خارجی، عملا فرصت بازسازی و اصلاح روابط با مردم سوریه را طی سال های اخیر از دست بدهد. ضمن آنکه به گفته این تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل: «بشار اسد با انتخابات نمایشی ریاست جمهوری در سال ۲۰۲۱ و ادعای پیروزی ۹۵ درصدی آرای او، نتوانست بهبودی نسبی در وضعیت سوریه ایجاد کند». لذا از دید او: «در مجموع کار به جایی رسید که ارتش سوریه با کمترین مقاومت سلاح خود را تسلیم کردند». از طرف دیگر، فراهانی این نکته کلیدی را متذکر می شود: «طی شش سال گذشته، ترکیه برخلاف توافق سوچی ذیل روند آستانه در منطقه ادلب و با نقش آفرینی میت (دستگاه اطلاعاتی ترکیه)، حمایت همه جانبه نظامی، امنیتی و لوژستیکی از گروه های مخالف بشار اسد داشت و به موازات آن با عملیات ۷ اکتوبر ۲۰۲۳ که به ترور فرماندهان محور مقاومت و تضعیف توان و نفوذ آن (محور مقاومت) منجر شد، شرایطی شکل گرفت که درست پس از وقوع آتش بس بین اسرائیل و حزب الله لبنان، حرکت های نظامی از ادلب علیه بشار اسد شروع شود». با چنین ارزیابی و از نظر این تحلیلگر: «امکان دارد در خصوص تحولات سوریه نوعی هماهنگی و همکاری چراغ خاموش بین میت ترکیه و موساد در اسرائیل شکل گرفته باشد.»
فراهانی نکته مهم دیگری که باعث روند سریع تحولات سوریه و سقوط بشار اسد شد را «ناظر به تغییر اولویت های نظامی و امنیتی روسیه و توجه و تمرکز پوتین در جنگ اوکراین می داند». بااین حال و به گفته این کارشناس: «کماکان برای روسیه سیطره بر بندر لاذقیه و پایگاه حمیمیم به منظور دسترسی مسکو به مدیترانه شرقی اهمیت حیاتی دارد». در نتیجه از دید او: «حفظ این نقاط برای کرملین آن قدر استراتژیک است که در هرگونه روند سیاسی، دیپلوماتیک و میدانی پسابشار، قطعا روسیه سعی خواهد کرد کنترول و نفوذ خود را بر این مناطق داشته باشد تا دسترسی به آب های آزاد از خاک سوریه برای روس ها حفظ شود».
لینک مطلب: https://www.ansarpress.com/farsi/34834
دلایل قیام امام خمینی/ امام خمینی به مسئله‌ی وابستگی چگونه می‌نگریست؟
